Werk en privé begonnen door elkaar te lopen toen Hodes aan den lijve ondervond welke impact toerisme op je dagelijks leven kan hebben: "Ik woonde in Amsterdam op een van de grachten, en tegenover mij lag een woonboot. De ene helft hiervan werd bewoond door een stel met twee kinderen, de andere helft werd verhuurd als Bed & Breakfast. Die B&B liep ontzettend goed, zo goed dat ze besloten te verhuizen naar Utrecht, en de boot in z’n geheel het hele jaar door te gaan verhuren via Airbnb. Vanaf dat moment werd de boot vooral bevolkt door jonge, blowende toeristen, die met name naar Amsterdam kwamen om lol te hebben."

Van de Amsterdamse grachten naar Amsterdam Castle

Slapen met open ramen in de zomer was er niet meer bij: dat betekende twee à drie keer per week naar beneden om te vragen of het rustiger kon. "Dat leverde nooit een negatieve reactie op", zegt Hodes. "Maar de kwaliteit van leven ging wel zienderogen achteruit. Ik heb de eigenaar toen zowel schriftelijk als mondeling gewaarschuwd, maar dat leverde niks op. Na een jaar heb ik hem toen verklikt. En toen dacht ik: dit is niet de persoon die ik wil zijn. Ik zou nu heel zuur kunnen gaan doen, maar ik kan ook weggaan." Lachend: "En nu woon ik rustig tegenover Amsterdam Castle", de burcht die bij veel mensen ook wel bekend staat als Muiderslot, maar die om marketingtechnische redenen steeds vaker wordt gepromoot als Amsterdam Castle. Zo blijft Hodes dichtbij zijn vakgebied wonen.

De oprichting van Amsterdam in Progress

Stephen Hodes, geboren en getogen in Kaapstad (Zuid-Afrika) heeft een achtergrond in het toerisme. Nadat hij op z'n 21e naar Nederland was gekomen en zijn bouwkundestudie aan de TU Delft afmaakte, begon hij als marketingmanager bij het Nederlands Bureau voor Toerisme (NBT). In 1985 verhuisde hij naar New York en werd directeur Noord-Amerika voor het NBT. Na zes jaar verhuisde hij terug en ging werken voor het adviesbureau KPMG. In 1997 richtte hij samen met een aantal KMPG-collega's LAgroup op, een adviesbureau dat met name actief is op het gebied van cultuur en vrije tijd, en waar Hodes sindsdien mede-eigenaar en directeur van is. Twintig jaar later, in 2017, richtte hij de denktank Amsterdam in Progress op, en werd het eerste artikel (Codes voor vakantieverhuur)  gepubliceerd op de website www.amsterdaminprogress.nl.

Sindsdien zijn er steeds wisselend mensen verbonden aan AiP, die allen vanuit een bepaalde expertise hun licht laten schijnen op bepaalde onderdelen van het fenomeen overtoerisme. Hodes: "De denktank is onafhankelijk, en heeft maar één regel: gij zult niet klagen, want dat is waar we in Amsterdam echt supergoed in zijn: klagen. En daar was ik echt hélemaal klaar mee. Wij willen constructief meedenken, en kijken waar we de stad kunnen helpen bij dit ingewikkelde onderwerp."

De ongrijpbaarheid van toerisme

Volgens Hodes schuilt de complexiteit met name in het ontbreken van centrale regie: "Niemand heeft het voor het zeggen. Toerisme is een samengesteld product, met heel veel facetten: vervoer, verblijf, vermaak, musea, restaurants, Airbnb's, noem maar op. Maar niemand heeft controle over het product, en dat maakt het heel erg ingewikkeld. Daarbij zijn de belangen economisch enórm. De meeste gemeenteraden en colleges hebben niet het lef om in te grijpen. Je ziet allemaal kleine, meer symbolische acties, zoals het verwijderen van de letters van I amsterdam van het Museumplein, maar er wordt heel weinig gedaan om daadwerkelijk een richting aan te geven."

Een dorp met mondiale aantrekkingskracht

Een van de grootste problemen waar Amsterdam volgens Hodes mee kampt is de schaal: "Amsterdam is toch een beetje een uit de hand gelopen dorp, maar het heeft de mondiale aantrekkingskracht van een metropool. En die twee liggen heel ver uit elkaar. Het absorptievermogen van de stad is beperkt, en dat terwijl de mondiale groei van het toerisme is nog maar net begonnen. Daar wringt de schoen, en dat wordt komende tien jaar nog veel erger."

Overtoerisme: een nieuw fenomeen

Bijkomend probleem is dat er eigenlijk nog geen precedent is; het probleem van overtoerisme kent alleen een hele recente geschiedenis, en dat betekent dat het voor veel steden die hiermee kampen, pionieren is in de zoektocht naar effectieve maatregelen die het tij kunnen keren. Hodes: "Voor een publicatie van twee jaar geleden heb ik aan twee journalisten gevraagd om op zoek te gaan naar inspirerende voorbeelden waar men een succesvolle aanpak heeft tegen het overtoerisme, en die constateerden na twee maanden: die zijn er niet." Ook zoiets als de 'ideale toerist' bestaat volgens Hodes niet. Sterker nog: daarop inzetten zou verkeerd zijn: "Amsterdam is altijd een inclusieve stad geweest, en moet dat blijven. Wat we nodig hebben is een balans tussen het type toeristen en een balans tussen het aantal toeristen en het aantal inwoners. Iets waar we wel écht de rem op moeten zetten is groepstoerisme: die grote groepen die als een wolk door de stad bewegen, die zijn niet gunstig: in bestedingen niet, economisch niet, in hun gedrag niet en ook niet in hun interesse voor de stad. Mijn voorkeur gaat heel sterk uit naar de individueel reizende toerist, die met familie of met een klein groepje vrienden reist."

Toeristenspreiding

Een van de oplossingen die nu vaak wordt genoemd is toeristenspreiding, maar dat is volgens Hodes een schijnoplossing: "Mensen laten zich heel moeizaam sturen.  En dat heeft te maken met een cruciaal punt: mensen reizen veelal voor status. Kijk: als jij een Amerikaan bent, dan kun je niet thuiskomen met het verhaal: 'Wauw, wij hebben toch zo'n fantastische vakantie in Breda gehad'; daar is niemand van onder de indruk. Status en aanzien zijn heel erg belangrijk in dezen." Ook de cruiseschepen die nu uitwijken naar Rotterdam (omwille van de toeristenbelasting à acht euro per cruisepassagier per dag die Amsterdam sinds 1 januari heft) zullen de hoofdstad maar mondjesmaat verlichten: uiteindelijk wil het  gros van deze toeristen alsnog ook Amsterdam zien, want daar kun je mee thuiskomen.

Van koers veranderen

Wat betreft het cruisetoerisme lijkt er inmiddels een kentering gaande in het gemeentelijk beleid, iets waar ook AiP een rol in heeft gespeeld: "Een van de dingen waar ik heel blij mee ben, en heel trots op ben, is ons standpunt als het gaat om de cruisevaart en de Passenger Terminal Amsterdam (PTA). Daar hebben wij echt stevig oppositie tegen gevoerd." Hodes doelt op het voornemen dat de gemeente ooit had om de PTA te verplaatsen van de locatie nabij het Centraal Station naar de excentrischer gelegen Coenhaven. Daar zou een nieuwe PTA moeten komen met ruimte voor meer en grotere cruiseschepen. Een slecht idee, betoogde Hodes in Het Parool: het hele project zou de stad veel geld kosten (150 à 200 miljoen euro), en daarbij is nog méér cruisetoeristen binnenhalen niet iets wat je als stad moet willen, al is het maar omdat ze economisch zo weinig bijdragen – slapen en eten doen ze immers al aan boord. "Het is ons gelukt om de politiek van de gedachte te laten veranderen: er is nu een standpunt ingenomen dat ik niet had durven dromen."

De participerende burger als luis in de pels

Toch is dit succes niet exemplarisch voor de verhoudingen tussen Hodes en de gemeente. Lachend: "Er is bijna niemand bij de gemeente die mij een leuk iemand vindt." En dat niet alleen: "Er is zelfs een verbod gekomen: ambtenaren mochten niet met mij spreken. Maar goed, ik heb m'n contacten binnen de gemeente, ik word op de hoogte gehouden." De weerstand weerhoudt Hodes er niet van  onverminderd door te gaan met AiP. Ook de mening van Nikki Sterkenburg, die recent in een column in Elsevier stelde dat Amsterdam inmiddels verloren is, deelt hij ten stelligste niet: "Als ik haar mening zou delen kon ik de denktank morgen wel opdoeken. Kijk: ik kom uit Zuid-Afrika, ik heb gevochten tegen de apartheid. En jarenlang kreeg ik te horen: dat is een wedstrijd die je nooit gaat winnen. Dat bleek niet waar te zijn! Ik ben dus optimistischer wat betreft de toerismeproblematiek, maar ik zeg wel: het is extreem ingewikkeld."

© Nationale Recreatiegids